cursus
De Wolga – grens tussen Rusland en Tartaren
De Wolga werd in de oudheid al beschreven door de Griek Ptolemaeus – hij noemde haar ‘Rha‘. De langste Europese rivier – meer dan 3.700 km – functioneert al eeuwen als handelsroute met het Midden-Oosten. Russische schepen voeren op zoek naar handelswaar via Astrachan over de Kaspische zee naar Perzië en zelfs tot aan India. Omgekeerd voeren Oosterse kooplui naar Astrachan en vandaar noordwaarts. De Wolga vormde een natuurlijke grens tussen Rusland en vijandige Tartaarse volkeren. Onder Ivan de Verschrikkelijk werd begonnen met het bouwen van versterkte forten met kerken daarbinnen. Dit heet een kremlin, vaak ook nu nog het hart van een aantal van de 448 steden en stadjes aan de Wolga.
Moedertje Wolga
In Rusland is Wolga-Matoesjka oftewel Moedertje Wolga een heel bekend begrip. Een mythe die levend gehouden wordt door de vele legenden, liederen, gedichten en verhalen waarin de Wolga (of haar dappere vaarlieden) bezongen wordt. De Wolga is bijvoorbeeld altijd sjirokaja en silnaja (breed en sterk) en daarmee lijkt ze op het Moederland. Ze wordt altijd geassocieerd met vrijheid en zij is heel gul: ze geeft oneindige vangsten aan vis. Maar de mythe zegt ook dat ze gevaarlijk is: ze slokt levens op zonder pardon. De schilderijen van de 19e-eeuwse Peredvizjniki (de Zwervers) zoals Ivan Repin en Isaak Levitan, en die van de 20e-eeuwse Boris Koestodiev hebben de beeldvorming van de Wolga enorm bepaald. Repin trok meerdere keren naar de Wolga toe en maakte daar een van de beroemdste schilderijen de Wolgaslepers. Levitan trok met zijn minnares en leerlinge Sofja naar het dorpje Pljos en vereeuwigde het glanzende rivierlandschap rondom dit dorpje aan de Wolga. Deze schilderijen trokken met de reizende tentoonstellingen van de Peredvizjniki door het hele land en zo werd het Wolga-landschap beroemd in eigen land.
Doel
In deze cursus maken we een virtuele reis langs de Wolga. We leren over de geschiedenis van haar stroomgebied, we lezen gedichten, fragmenten van toneelstukken, fragmenten van verhalen en romans van 19e-eeuwse schrijvers als Aleksandr Poesjkin, Ivan Boenin, Anton Tsjechov en van 20e-eeuwse schrijvers als Vasili Grossman en de moderne Tartaarse schrijfster Guzel Jachina. In al deze verhalen of gedichten wordt een stukje van de puzzel van het beeld van de mythische rivier onthuld.
Opbouw
De cursus kan uit vijf tot maximaal zeven colleges bestaan. Op elk college wordt een stukje van de lange rivier belicht, eerst over de bovenloop van de Wolga (in de buurt van de stad Tver) en dan via het stadje Oeglitsj, Jaroslavl, Kostroma en Nizjnyj Novgorod, langs de onbekende Tolgski- en Makarjevkloosters, die ergens in de buurt van deze steden liggen.
Dan naar Kazan, Samara, Saratov, via Volgograd naar het zuiden, naar Astrachan. Op elk college worden bijpassende fragmenten van verschillende Russische schrijvers besproken. U krijgt informatie over de achtergrond van het werk en over de schrijver. In de langste versie van de cursus (7 bijeenkomsten), wordt een van de eerste colleges in zijn geheel aan de geschiedenis en aardrijkskunde van het stroomgebied gewijd. Dit college wordt verzorgd door gastdocent en historicus Karel Onwijn.
Werkwijze
U leest ter voorbereiding op een college enkele fragmenten uit de te bespreken literaire werken. Als hulp krijgt u daarvoor een leesopdracht van mij. Tijdens elk college bied ik u achtergronden over de culturele context, de schrijvers, het gelezen werk, en ik stimuleer u om leeservaringen met elkaar uit te wisselen.
