cursus
Meesterwerk onder de loep
De 58-jarige journalist Vasili Grossman legde, na ruim 10 jaar schrijfwerk, in 1959 de laatste hand aan zijn omvangrijke roman Leven en Lot. De roman vertelt over de wederwaardigheden van Victor Strum en zijn familieleden en vele vrienden. Zij leefden in Stalinistisch Rusland en probeerden de Grote Patriottische oorlog te overleven. De bloedige Slag bij Stalingrad (’42-’43) van de Sovjets tegen de Nazi’s speelt een grote rol in de roman. Daarnaast worden ook de wederwaardigheden van oude bolsjewieken, die door Stalin wegens ideologische dwalingen in werkkampen waren opgesloten, de strategische oorlogsplannen van Nazi-bevelhebbers en het tragische lot van de weerloze Joodse bevolking in een getto in West-Rusland beschreven. Tot Grossmans wanhoop werd het lijvige manuscript door de KGB in beslag genomen. Grossman werd ziek en overleed enkele jaren later in 1964 zonder enige hoop op publicatie. Pas tijdens de perestrojka aan het eind van de jaren ’80 kon zijn werk in Rusland eindelijk verschijnen.
Leven en lot = filosofische roman
Grossmans roman wordt geroemd als een grootse anti-stalinistische roman, waarin fascisme en bolsjewisme met elkaar worden vergeleken. Het is een rijk boek, waarbij een lezer meerdere keren lezen nodig heeft om de diverse verhaallijnen en de filosofische vraagstukken te doorgronden. De vraagstukken zijn actueel gezien de huidige naar fascisme neigende politiek en wrede oorlogszucht van Poetin’s Rusland. De roman is rijk aan personages, levensverhalen, filosofische overdenkingen en biedt veel gespreksstof.

We besteden aandacht aan de wederwaardigheden van de twee families Strum en Sjaposjnikov. Een eerste uitdaging is om de vele romanpersonages met hun opvattingen te onderscheiden en hun karakter en motieven te begrijpen. Net als Tolstoj voert ook Grossman historische figuren op: Eichmann en bevelhebber Paulus aan Nazi-zijde en Stalin en enkele beroemde sovjetgeneraals aan Sovjetkant. De episodes spelen op diverse plekken in Rusland: in een werkkamp in Siberië, aan het front bij de Wolga, in en rondom de stad Stalingrad, dan weer in een stad in het achterland voor de scenes uit het burgerleven, of in een wetenschappelijk laboratorium, of op een steppe in Kalmukië of in een Joods getto in West-Rusland.
Leven en lot = persoonlijk boek
Veel personages, verhalen en opvattingen zijn terug te voeren op Grossman’s eigen leven. En worden met goede en minder goede eigenschappen heel levendig getekend. Volgens goed Russisch gebruik raken de personages verwikkeld in discussies over dilemma’s waar ze mee worstelen: kun je blijven geloven in de Sovjetideologie als je zelf door je Partij in een kamp gegooid bent? hoe zou het zijn als er persvrijheid was in de USSR? hoe definieer je wat het goede en wat het kwade is? moet je verdachte politieke ideeën van je kameraden rapporteren aan de Partij? hoe moet je de strijd tegen de nazi’s voeren? mag je als arts zelf tijdig uit een getto vluchten daarmee de Joodse gettobewoners aan hun lot overlatend? Grossman tekent zijn personages met oneindig mededogen en met veel nuances. Hun vragen worden prachtig geschetst: wat is waarheid? wat is angst? wat is moed? wat is heldendom? wat is terreur? wat doet een totalitaire staat met een individu? Waar nodig en relevant, bespreken we het persoonlijke leven van Vasili Grossman en lezen we fragmenten uit zijn dagboek-aantekeningen als achtergrondmateriaal.
Doel
In deze cursus maakt u kennis (of hernieuwt u de kennismaking) met de complexe roman Leven en Lot van Vasili Grossman (1905-1964) en met het leven van de schrijver die tot de grootste Russische schrijvers van de 20e eeuw gerekend wordt.
Opbouw
De cursus bestaat uit vijf bijeenkomsten die elk gewijd zijn aan een aantal hoofdstukken en een of meerdere aspecten van de roman en/of uit het leven van de schrijver. In het eerste college bespreken we de compositie in grote lijnen, we maken kennis met de belangrijkste hoofdpersonen. We lezen enkele cruciale fragmenten uit de eerste hoofdstukken. In de bijeenkomsten daarna komen de volgende hoofdstukken aan bod, waarbij sleutel-scenes worden besproken.
Werkwijze
U leest ter voorbereiding op een college een aantal hoofdstukken uit de roman. Als hulp krijgt u daarvoor ook een samenvatting van de relevante hoofdstukken en een leesopdracht van mij. Tijdens elk college bied ik u achtergrondinformatie en ik stimuleer u om naar aanleiding van de gelezen hoofdstukken uw ideeën over de roman met elkaar uit te wisselen.