cursus
Een stem uit Wit-Rusland
In deze cursus verdiepen we ons in het bijzondere werk van de schrijfster Svetlana Alexijevitsj. Zij is in het rijke bezit van drie culturen: geboren in Oekraïne, opgegroeid, werkzaam en woonachtig (tot 2020) in Belarus én schrijvend in het Russisch. In 2015 ontving zij de Nobelprijs voor Literatuur als eerste Wit-Russische schrijfster. De jury prees haar ‘meerstemmige geschriften’ als ‘een monument voor het lijden en moed in onze tijd’. Met één klap werd ze beroemd in haar eigen land Belarus, in Rusland en het Westen. Ze werd tot aan 2015 in Belarus aan alle kanten tegengewerkt. Haar Nobelprijs werd doodgezwegen. Uiteindelijk moest zij haar land in 2020 ontvluchten. Ook in Rusland werd en wordt ze door het regime als vijand gezien.
Interviews met vrouwen die in de oorlog vochten
Voor haar eerste boek De oorlog heeft geen vrouwengezicht (1985) voerde ze twee jaar lang gesprekken met Russische vrouwen die als hele jonge meisjes (tieners, twintigers) in de Tweede Wereldoorlog naar het front gingen als piloot, scherpschutter of commandant luchtafweer. Alexijevitsj zocht ze veertig jaar later op, ging bij de vrouwen thuis op bezoek en luisterde naar de ontroerende verhalen die de vrouwen vaak voor het eerst hardop aan Svetlana vertelden. Tussen de verhalen door noteert ze haar eigen, vaak filosofische, observaties. Zo schreef ze in de inleiding: ‘Een vrouwenoorlog heeft eigen kleuren en geuren, eigen belichting en gevoelsdimensie. Eigen woorden. Zonder helden en onwaarschijnlijke wapenfeiten, gewoon met mensen die iets onmenselijk menselijks hebben verricht.’
In 2011 publiceerde Svetlana haar belangrijkste werk, Het Einde van de Rode Mens. Hiervoor interviewde ze 100-en leden van het partijkader, bolsjewieken, apparatsjiks, maar ook studenten, managers, boekhouders en eigenaren van bedrijven. Haar vraag was: hoe staat het met de Rode Sovjetmens? Immers, het Rode Imperium is opgehouden te bestaan in 1991, maar is de Rode Mens daarmee ook verdwenen? Ze wilde de ‘duizenden details van het verdwenen leven’ op het spoor te komen. Daarom vroeg ze haar getuigen naar wat ze dachten over ‘liefde, afgunst, jeugd en ouderdom’. In deze cursus gaan we ook dit tweede boek bespreken. Daarbij gaan we in op de vraag naar de actualiteit. Wat kunnen we leren uit het werk van Alexijevitsj over de huidige Russische mentaliteit? Wat betekent haar werk in het licht van de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne?
Opbouw
In vier bijeenkomsten lezen we via fragmenten – met waar nodig toelichting – haar werk en we bespreken het met elkaar. U maakt kennis met haar eerste boek De oorlog heeft geen vrouwengezicht uit 1985 en met haar tweede belangrijke werk Het einde van de rode mens (2013). Voor dit laatste boek reisde ze – na de val van de USSR in 1991 – enkele jaren door de diverse landen die vroeger republieken waren van de ex-Sovjetunie. Ze ondervroeg honderden getuigen van het – voorbije – Sovjetleven over hoe zij de val en de economische ineenstorting in de periode ’91-’00 hadden beleefd én hoe ze de periode daarna in 2001-2012 beleefd hadden. Dit is de periode, waarin Poetin aan de macht kwam en waarin sommige Russen onvergelijkbare rijkdom konden vergaren. Het is ook de periode waarin het economisch veel beter ging, maar waarin de protesten tegen het Poetinisme groeiden. Daarnaast komt u meer te weten over Alexijivitsj persoonlijke leven en over de actuele omstandigheden in Wit-Rusland. Ze uitte openlijke kritiek op de twee beruchte dictators, Loekasjenko en Poetin en liet zich niet onbetuigd tijdens de grote protestacties in de zomer van 2020 in Belarus.
Werkwijze
U leest ter voorbereiding op een college enkele (niet al te lange) fragmenten uit de twee romans (De oorlog heeft geen vrouwengezicht en Het Einde van de Rode Mens). Als hulp krijgt u daarvoor een leesopdracht van mij. Tijdens elk college bied ik u achtergrondinformatie over de inhoud van het gelezen boek en ik stimuleer u om leeservaringen met elkaar uit te wisselen.
