cursus
Met literatuur als reisgids
De Russische invasie in het buurland Oekraïne eind februari 2022 heeft Oekraïne met een klap in het centrum van de belangstelling doen belanden. Inmiddels is de oorlog enkele maanden aan de gang. Er sijpelt bij ons wat meer door over het ‘waarom’ van de Russische agressie jegens Oekraïne. Elementen uit verhalen over diverse historische gebeurtenissen kom je daarin tegen. Bijvoorbeeld over de minder fraaie rol (in Russische én toch ook in Westerse ogen) die Oekraïense nationalisten tijdens eerdere conflicten gespeeld hebben. Door de hoop op onafhankelijkheid van de Sovjets collaboreerden enkele belangrijke nationalisten bijvoorbeeld met de Duitse vijand tijdens WO I en WO II.
Gewapende conflicten in Oekraïne
Deze historische gebeurtenissen zijn vaak ook verwerkt in romans en verhalen. Veel gewapende conflicten die in het ´grensland´ Oekraïne werden uitgevochten zijn heel pijnlijk en tegelijkertijd in prachtige taal opgetekend. Russische schrijvers en dichters als Poesjkin, Babel en Boelgakov hebben intrigerende beelden gecreëerd van Oekraïne. Hun personages strijden voor vrijheid of beleven een oorlogstijd in de sprookjesachtige stad Kiev of trekken als deel van het Rode leger op rooftocht door het arme joodse Galicië.
Het zijn kozakken of burgers uit de hogere middenklasse die als ‘Witte’ officieren van het tsaristische leger de tsaristische monarchie verdedigen. Of het zijn nationalisten die met bruut geweld de onafhankelijkheid van Oekraïne najaagden. Naar al deze conflicten wordt door het huidige Russische regime verwezen in hun propaganda. Die is gestoeld op grotendeels gefabriceerde en verdraaide verhalen waarmee het regime probeert de agressieve invasie goed te praten. Vanuit het Oekraïense perspectief zullen we zien dat het verheerlijken van het dappere gedrag en de verdedigingskunst van de Oekraïners zelf terug grijpt op de rol van de kozakken. Interessant en nog behoorlijk onbekend voor Nederlandse lezers is het werk van hedendaagse schrijvers uit Oekraïne of met Oekraïense wortels, die het leven in het huidige Oekraïne in perspectief zetten.
Doel
In deze cursus maakt u kennis (of hernieuwt u de kennismaking) met het werk van 19e en 20e-eeuwse en hedendaagse schrijvers. We maken als het ware een virtuele reis naar verschillende regio’s en door verschillende tijdperken aan de hand van enkele romans en verhalen van Russische en Oekraïense schrijvers. We gebruiken de literatuur als reisgids én als bron waarmee we de achtergronden van het complexe conflict tussen Rusland en Oekraïne beter kunnen begrijpen.
Opbouw
De cursus beslaat vier colleges die gewijd zijn aan een of meerdere werken van schrijvers. We beginnen de reeks met een werk van Aleksandr Poesjkin en onderzoeken hoe de kozakkenhoofdman Mazeppa wordt geportretteerd. We besteden aandacht aan enkele verhalen van Isaak Babel die zich afspelen in het arme Galicië in het Westen van Oekraïne. Daarna krijgen we via een prachtige roman van Boelgakov meer inzicht in het leven van een Russische bourgeois gezin ten tijde van de Burgeroorlog 1918-1921 waarin Kiev meerdere keren van machthebber wisselde. Tenslotte maken we kennis met hedendaagse Oekraïense schrijvers en dan gaan we naar Oost Oekraïne. Aan de hand van het werk van de populaire dichter, muzikant en schrijver Serhi Zjadan volgen we de avonturen van personages in de Donbas. En we krijgen door een roman van de Oekraïens-Nederlandse Lisa Weeda een ontroerend inkijkje in het leven van haar Oekraïense familieleden tijdens drie conflictperiodes in datzelfde gebied. De acties van meerdere Russische regimes (olv Lenin, Stalin, Poetin) hebben een vaak fatale rol in de levens van de Oekraïense familieleden van Weeda gespeeld.
Werkwijze
U leest ter voorbereiding op een college enkele (niet al te lange) fragmenten uit de te bespreken literaire werken. Als hulp krijgt u daarvoor een leesopdracht van mij. Tijdens elk college bied ik u achtergrondinformatie over de regio, de schrijvers, het gelezen werk en ik stimuleer u om leeservaringen met elkaar uit te wisselen.
